Uwarunkowania prawne

Zdarzenie, jakim była katastrofa samolotu TU 154 M nr boczny 101 na terenie Federacji Rosyjskiej, należało zgodnie z art. 647 § 1 pkt 1 lit. b i c kodeksu postępowania karnego do właściwości rzeczowej wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury, albowiem samolot, który uległ katastrofie był na ewidencji polskich Sił Powietrznych, a jego załoga składała się z żołnierzy w służbie czynnej. W związku z powyższym Wojskowa Prokuratura Okręgowa w Warszawie, na podstawie art. 303 kpk i art. 309 pkt 1 kpk w zw. z art. 654 § 1 pkt 2 kpk, wydała w dniu 10 kwietnia 2010 r. postanowienie o wszczęciu śledztwa w sprawie zaistniałego tego dnia około godz. 9.00 czasu polskiego w pobliżu lotniska wojskowego w Smoleńsku na terenie Federacji Rosyjskiej nieumyślnego sprowadzenia katastrofy w ruchu powietrznym, w wyniku której śmierć ponieśli wszyscy pasażerowie samolotu TU 154 M nr boczny 101 Sił Powietrznych RP, w tym Prezydent RP Lech Kaczyński oraz członkowie załogi wskazanego statku powietrznego, tj. o czyny z art. 173 § 2 i 4 kk.

W realiach tej sprawy właściwą do prowadzenia śledztwa jest zarówno prokuratura rosyjska (zgodnie z zasadą terytorialności) jak i prokuratura polska (na podstawie art. 109 kodeksu karnego). Oba postępowania są niezależne i prowadzenie jednego z nich nie wyklucza prowadzenia drugiego.

Prowadząc niezależne śledztwa, obie prokuratury zdane są jednak na wzajemną współpracę. Regulują ją Europejska Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych z dnia 20 kwietnia 1959 roku, ratyfikowana przez Polskę w dniu 19 marca 1996 roku (weszła w życie dnia 17 czerwca 1996 roku) i Federację Rosyjską w dniu 10 grudnia 1999 roku (weszła w życie dnia 9 marca 2000 roku) oraz Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych z dnia 16 września 1996 roku.

Dla współpracy w sprawach karnych (w tym dla współpracy pomiędzy polską a rosyjską prokuraturą w sprawie katastrofy) nie ma zastosowania Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym podpisana w Chicago dnia 7 grudnia 1944 roku. W oparciu o tę Konwencję współpracują komisje rządowe badające przyczyny katastrofy w obu państwach. Artykuł 26 tej Konwencji stanowi podstawę dla prowadzenia dochodzeń, co do okoliczności wypadku, mającego na celu wyjaśnienie jego przyczyn, nie zaś pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. Na mocy tego artykułu państwo, na którego terytorium wypadek nastąpił, jest zobowiązane wdrożyć dochodzenie i jednocześnie umożliwić państwu, w którym statek powietrzny jest zarejestrowany, wyznaczenie obserwatorów, którzy byliby obecni przy dochodzeniu. Wspomniana Konwencja z Chicago dotyczy lotnictwa cywilnego, tymczasem polski samolot był państwowym statkiem powietrznym. Jednakże rządy polski i rosyjski, wobec braku regulacji prawnych w tym zakresie wiążących oba państwa, zdecydowały się na badanie okoliczności katastrofy przez ekspertów w oparciu właśnie o tę konwencję. Fakt ten w żadnej mierze nie wpływa na podstawę prawną śledztwa prowadzonego przez polską prokuraturę wojskową.

Do Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie należy prowadzenie postępowania karnego mającego na celu pociągnięcie do odpowiedzialności karnej winnych katastrofy, natomiast do Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego pod kierownictwem Ministra Jerzego Millera należało prowadzenie badań, mających na celu ustalenie okoliczności i przyczyn katastrofy. Obie te instytucje działają całkowicie niezależnie od siebie w oparciu o różne podstawy prawne, natomiast raport komisji został włączony do materiałów śledztwa jako jeden z dowodów i będzie poddany ocenie przez prokuratorów prowadzących śledztwo – tak jak każdy inny dowód.

« Powrót